Czym są flawonoidy i jakie znaczenie mają dla organizmu?
O antyoksydantach i flawonoidach często mówi się w kontekście zdrowego odżywiania oraz produktów kosmetycznych. Najczęściej podkreśla się, że związki te likwidują wolne rodniki, spowalniając procesy starzenia.
Związki flawonowe
Flawonoidy są substancjami powszechnie występującymi w roślinach. Obecnie znamy ok. 8000 związków flawonowych, które dzieli się na: flawony, flawonole, flawanony, flawanole, izoflawony, antocyjany, chalkony, aurony, flawonolignany oraz procyjanidyny. Podstawową strukturę cząsteczki stanowią pierścienie benzenowe z heterocyklicznym pierścieniem piranu lub pironu. Ponieważ będące podstawowym budulcem pierścieni benzenowych atomy węgla mogą ulegać hydroksylacji, metoksylacji, glikozydacji oraz acylacji, możemy zaobserwować ogromną różnorodność flawonoidów z rozmaitymi właściwościami. Obecność w cząsteczkach dużej liczby grup hydroksylowych sprawia, że flawonoidy wykazują właściwości antyoksydacyjne, a ich siła zależy od liczby i położenia grup hydroksylowych – im ich więcej, tym mocniejsze działanie przeciwutleniające.
Brzmi skomplikowanie? Nie zagłębiając się w chemiczną nomenklaturę, flawonoidy to po prostu naturalne, rozpuszczalne w wodzie związki chemiczne, które w roślinach są barwnikami, przeciwutleniaczami oraz pełnią funkcje ochronne przed owadami i grzybami. Powszechnie występują we wszystkich częściach roślin: owocach, łodygach, kwiatach, liściach, korzeniach i w nasionach. Najwięcej jest ich w owocach (cytrusy), warzywach (buraki), a także w ziołach, winorośli oraz w konopiach, w których zawartość flawonoidów w liściach i kwiatach osiąga nawet do 2,5% suchej masy. Już tych kilka przykładów uświadamia, że flawonoidy najłatwiej znaleźć w znanych z prozdrowotnych właściwości roślinach, o intensywnych barwach i aromatach.
Głównym zadaniem flawonoidów jest ochrona roślin, zaś na poziomie komórkowym działają one jako regulatory cyklu komórkowego. Dostarczone wraz z pożywieniem do ludzkiego organizmu, wykazują wysoką aktywność biologiczną i działają przeciwutleniająco, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie oraz przeciwnowotworowo.
Antyoksydacyjne właściwości flawonoidów
Aby wyjaśnić działanie flawonoidów polegające na neutralizacji wolnych rodników, należy najpierw zrozumieć czym są wolne rodniki. To cząsteczki zawierające niesparowane elektrony. Każdy atom tlenu O2 zawiera parzystą liczbę elektronów, jednak w procesach zachodzących w organizmie, np.: w procesie przemiany tlenu w mitochondriach, zdarza się, że atom gubi elektron. Taki niestabilny atom tlenu próbuje gwałtownie odzyskać równowagę, wybijając elektron z innego atomu napotkanego na swojej drodze. Nie musi to być inny atom tlenu, może to być na przykład jakikolwiek atom tworzący molekułę białka. Kumulacja takich procesów niszczy strukturę białka i uszkadza błonę komórkową, co przyspiesza śmierć komórki.
Antyoksydacyjne właściwości flawonoidów polegają na hamowaniu aktywności enzymów biorących udział w tworzeniu się wolnych rodników oraz w likwidowaniu aktywnych wolnych rodników tlenowych. Flawonoidy są chelatorami metali, które inicjują procesy oksydacyjne (chelatory to – w uproszczeniu – związki wiążące trwale proste pierwiastki, np. hemoglobina jest chelatorem żelaza); ponadto zapobiegają utlenianiu się witaminy C oraz innym reakcjom powodowanym przez aktywny tlen.
Wpływ flawonoidów na zdrowie
Przeciwdziałanie powstawaniu wolnych rodników to nie jedyne korzystne działanie flawonoidów. Związki te wykazują szereg innych, zbawiennych dla ludzkiego organizmu właściwości. Charakteryzują się wielokierunkową aktywnością biologiczną i działają pozytywnie na cały organizm, zwłaszcza w obrębie układu krwionośnego. Pełnią bardzo ważną funkcję ochronną układu krążenia: obniżają ciśnienie krwi, poprawiają elastyczność naczyń krwionośnych, hamują odkładanie się cholesterolu w ściankach naczyń krwionośnych, hamują także agregację płytek krwi.
Jak działają konkretne flawonoidy?
Antocyjany wykazują pozytywne działanie na wzrok poprzez stymulację mikrokrążenia ocznego i poprawę ostrości widzenia po zmroku. Izoflawony wykazują działanie estrogenne i uzupełniają niedobory estrogenów, dzięki czemu łagodzą objawy menopauzy. Unikalne dla konopi kannaflawiny mają właściwości przeciwzapalne i hamują drogę rozwoju infekcji. Apigenina ma działanie przeciwlękowe i potrafi regulować poziom neuroprzekaźników. Kwercetyna ma właściwości przeciwwirusowe. Warto również wiedzieć, że flawonoidy wzmacniają odporność organizmu poprzez stymulowanie układu immunologicznego.
Flawonoidy powszechnie wykorzystywane są w kosmetyce, gdyż mają pozytywny wpływ na utrzymanie zdrowego i młodego stanu skóry. Kremy i produkty kosmetyczne zawierające owe związki wyraźnie wygładzają skórę i nawilżają ją, zapobiegają powstawaniu zmarszczek, pomagają w syntezie kolagenu, działają przeciwobrzękowo i chronią przed działaniem promieni UV.
Ostatnio często zwraca się uwagę na potencjalne działanie przeciwnowotworowe flawonoidów. Chociaż faktycznie obserwuje się związek pomiędzy częstotliwością występowania nowotworów, a dietą bogatą we flawonoidy, mechanizm procesu wpływającego na obniżenie ryzyka występowania raka nie jest do końca poznany. Przypuszcza się, że częściowo jest związany z antyoksydacyjnymi właściwościami związków flawonowych.
Flawonoidy w diecie – zapotrzebowanie
Najlepszymi źródłami tych związków są owoce (szczególnie cytrusy) i warzywa (buraki, warzywa strączkowe), zioła, przyprawy oraz czerwone wino. Zaleca się spożywanie 1-2 g flawonoidów dziennie, a zwiększone zapotrzebowanie mają osoby palące, nadużywające alkoholu, prowadzące stresujący tryb życia czy też borykające się z problemami obniżonej odporności i schorzeniami układu krążenia.
